امام خمینی (ره) در جریان جنگ تحمیلی که کشورمان آماج همه گونه حمله جبهه استکبار قرار گرفته بود، توانستند با قدرت رهبری بالای خود نیروهای مومن به انقلاب و اسلام را گرد هم آورند و علیه نیروهای خصم، بسیج کنند. این اقدام در طول تاریخ معاصر ایران و حتی جهان بی نظیر بود که توانست در نهایت توفیق را از آن ایران کند.
در سال‌های اولیه انقلاب و پیش از شروع جنگ، احساس تعلق خاطر مردم به یکدیگر ناشی از فعالیتی مشترک و بزرگ (یعنی همان انقلاب) و همچنین احساس رضایت خاطری عمیق ناشی از شکستن بتی به بزرگی سلطنت ودر کنار آن هدف مشترک تثبیت نظام جمهوری اسلامی و از آنها مهم تر رهبری مدبرانه حضرت امام (ره) عوامل مهمی بودند که جامعه ایران را به انسجامی بی‌نظیر رسانده بود.
در همان سال‌ها بود که حرکات خزنده و پراکنده منافقین سایه‌های یک دشمن مشترک جدید را آشکار می‌کرد. همچنین یکسری فعالیت‌ها هم در راستای مقابله با این مخاطرات انجام می‌گرفت که نتیجه مستقیم آنها باز هم افزایش وحدت و انسجام میان مردم بود. در همه این موارد باید نقش و ردپای امام (ره) را جستجو کرد و اساسا بدون در نظر گرفتن این عامل مهم نمی توان تحلیلی در مورد اوضاع آن دوران و همبستگی مردم ارائه کرد.
در این شرایط و با توجه به مشکلات درونی و دولت سازی به طور کامل در کشور و آماده نبودن نیروهای نظامی، طراحی جنگ علیه ایران انجام شد. این هجوم به سبک جنگ‌های ضربتی و غافلگیر کننده طراحی شد و با این تصور که چند روزه به پایان خواهد رسید، صدام این حماقت را آغاز کرد.
هنری کیسینجر در تاریخ ۷ شهریور ۵۹ پیش‌بینی کرده بود عراق در یک جنگ ۱۰ روزه می‌تواند بر جمهوری اسلامی پیروز شود. همان روز بختیار که شناخت بیشتری از بقیه مردم ایران داشت سقوط نظام جمهوری اسلامی را ظرف چند ماه محقق دانست و صدام در روز اول جنگ گفته بود که هفت روز دیگر به تهران خواهیم رسید. اما همه این معادلات به ریخت و هیچ کدام به نتیجه دلخواه آنها نرسید و حتی بدان جا پیش رفت که جمهوری اسلامی پس از ۳۰ سال مستقر و پایدار باقی ماند و صدام به دست خودشان از بین رفت.
پس از عزل بنی صدر، امام خمینی(ره) نقش تاریخی خود را در جنگ ایفا کردند. در این دوره عملیات های نظامی موفق یکی پس از دیگری انجام شد.
دلیل این مساله را باید در یک چیز جستجو کرد و آن رهبری داهیانه امام خمینی (ره) است. امام در دوران رهبری به دلیل مقبولیت و محبوبیتی که داشتند، در انسجام و وحدت اقشار مختلف مردم و بسیج آنان برای حضور در جبهه های نبرد، نقش مهمی ایفاء کردند. ایشان نقش مهمی در تشویق نیروهای مردمی برای حضور گسترده و جانفشانی های آنان در دوره دفاع مقدس داشتند. با توجه به محبوبیت بالای امام(ره) و این که ایشان علاوه بر رهبری سیاسی از مراجع بزرگ شیعه هم محسوب می شدند، نقش پررنگ ایشان در بسیج مردمی کاملا مشخص می شود.
مقایسه دوره فرماندهی بنی صدر و دوران پس از عزل وی به خوبی نقش بی بدیل امام خمینی(ره) در فرماندهی صحیح جنگ را نشان می دهد. در ابتدای جنگ که امام خمینی(ره) فرماندهی کل قوا را به بنی صدر تفویض کرده بودند، بنی صدر در جایگاه فرماندهی کل قوا با به کارگیری نیروهای مردمی به بهانه نداشتن تخصص نظامی، مخالف بود. در این دوره چهار عملیات نظامی برای بازپس گیری مناطق اشغالی از دست نیروهای عراقی انجام شد که تمامی آنها با شکست مواجه شد. اما پس از عزل بنی صدر، امام راحل نقش تاریخی خود را در جنگ ایفا کردند.
در این دوره با استفاده از نیروهای بسیجی و سپاهی عملیات نظامی موفق یکی پس از دیگری انجام شد. شکست حصر آبادان و آزادی خرمشهر از مهمترین عملیات نظامی موفق این دوره بود .امام(ره) توانست با استفاده از نمادهای مذهبی و واژه های شهادت، ایثار و نبرد حق علیه باطل در بسیج مردمی نقش موثری ایفاء کند. ایشان با استفاده از نمادهای مذهبی و ارائه فرهنگ شهادت و تقویت هویت دینی مردم برای نخستین بار طی ۱۵۰ سال گذشته مزه پیروزی در جنگ را به مردم ایران چشاند. مقاومت ایران در جنگ تحمیلی و بازپس گیری مناطق اشغالی، بزرگترین پیروزی ایران در ۱۵۰سال اخیر است که سبب شگفتی جهانیان شد. این پیروزی بزرگ در حالی به دست آمد که قدرت های بزرگ و بسیاری از کشورهای منطقه، به طور همه جانبه از رژیم بعثی عراق پشتیبانی می کردند و کمک های مالی، تسلیحاتی و اطلاعاتی زیادی را در اختیار رژیم عراق گذاشته بودند و حتی از نفوذ خود در سازمان های بین المللی هم برای حمایت از این کشور استفاده می کردند.
چنانکه گفته شد، امام خمینی(ره) نقش مهم و بی بدیلی را در هدایت صحیح دفاع مقدس ایفاء کردند و زمانی که مصلحت ایجاب کرد، شجاعانه قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل متحد و آتش بس با عراق را پذیرفتند. هیچ کس امروز یارای رد این موضوع را ندارد؛ چراکه این واقعیت به خوبی به اثبات رسید و امروز شاهدیم که صدام به عنوان آغازگر جنگ به تاریخ پیوسته و حتی پیش بینی های امام (ره) هم به حقیقت پیوسته است.